Zbog 300 rubalja Srbija ostala bez neprocenjivog blaga

by ·

UŽICE-Najstariju srpsku knjigu, umesto neke naše riznice, danas čuvaju biblioteke u Pragu i Sankt Peterburgu. A možda bismo je čuvali i mi, da je reformator srpskog jezika bio svestan njene vrednosti i da ga nije ponelo zveckanje talira.

Opet bi, možda, Rujansko četvorojevanđelje, štampano 1537. godine u manastiru Rujno kod Užica, danas bilo u matici, da pronicljivi češki filolog nije bratstvu nekog srpskog manastira prodao rog za sveću i odneo srpsko blago.

Od četiri orginalne knjige, koje je 48 godina posle Gutenberga u duborezu štampao monah Teodosije, a koje su čuvane vekovima, poznata je sudbina tri primerka – jedan je u Nacionalnoj biblioteci Češke u Pragu, u sastavu „Šafarikove zbirke“, drugi je u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu, treći su uništili Nemci bombardujući Beograd 1941. godine.

Kako je srpsko kulturno dobro dospelo u ruke Čeha i Rusa? U pripovedanju o ovome, piše  Slobodan Radović u „Istorijskoj baštini 26“ u izdanju Istorijskog arhiva Užice, štampanoj povodom 70 godina te ustanove i 480 godina rujanske štamparije, nezaobilazna je priča o zaslužnim ličnostima čiji su se životni putevi ukrstili sa istorijom vremena u kome je Rujansko četvorojevanđelje bilo u centru pažnje stručne javnosti. To su Vuk Stefanović Karadžić i Pavel Jozef Šafarik. Obojica su imali po jedan primerak Rujanskog četvorojevanđelja.

 – Biografi češkog filologa i proučavaoca ćiriličnog štamparstva pišu da je Šafarik obilazio fruškogorske manastire i da je, prikupljajući građu za svoj rad, kupovao stare rukopise i štampane knjige. Kad, gde i kako je došao do primerka, nema ni pomena. Činjenica je da Vuk nije otkrio Četvorojevanđelje, učinio je to pre njega Šafarik. Ali ni Vuk ni Šafarik ne navode kako su došli do primerka knjige – piše Radović.
 Primerak koji je imao u rukama, navodi Radović u poglavlju „Slovo o Rujanskom četvrojevanđelju“, Vuk je pouzdano opisivao, navodeći da je na folio-formatu, „da su slova velika i tako ružna, da ljudi koji su vješti u štampanju knjiga misle da je štampano drvenije“.

– Vuku je i 1858. trebalo novca, kupovao je imanje u Tršiću, pa je prodavao stare štampane i rukopisne srbulje. Knjige za zemlju! Upoznao je ljude, antikvare, berzu. Četvorojevanđelje iz Rujna sa drugim srpskim rukopisima i štampanim knjigama ponudio je Berlinskoj dvorskoj biblioteci na otkup. Za Rujansko četvorojevanđelje imao je najvišu cenu – 300 talira, dok je za ostale tražio neuporedivo manje – navodi autor.

 Kao iskusnom knjigoprodavcu, dalje navodi Radović u „Istorijskoj baštini 26“, on zna šta mu je činiti – ne pominje Šafarikov primerak, već svoj smatra jedinim. Knjigu je ponudio Carskoj javnoj biblioteci u Petrogradu, ističući da je dobro očuvana i da je to „jedan do sada poznat unikat“.

Od Rusa je tražio 300 rubalja u srebru.Nestrpljiv, pošto nije stizao odgovor na ponude berlinskoj i petrogradskoj biblioteci, on je pokušao kod drugih kupaca. Iz jednog pisma, sačuvanog u Arhivu SANU, upućenog Dimitriju Maksimoviču, uglednom kulturnom radniku rodom iz Like, a nastanjenom u Odesi, Vuk je ponudio Rujansko četvorojevanđelje uz 11 štampanih srbulja. Ovaj ugledni Srbin nije pregovarao o otkupu, jer je u međuvremenu Javna biblioteka u Petrogradu otkupila Rujansko četvorojevanđelje, po ceni koju je Vuk i tražio. Ono se i danas čuva u istoj biblioteci – napisao je Slobodan Radović.

Dva lista Rujanskog četvorojevanđelja, iz primerka uništenog u bombardovanju Narodne biblioteke, čuvaju se u Muzeju primenjene umetnosti.

 Manastir u kome je nastala najstarija srpska knjiga po otkriću štamparije uništili su Turci, a monah Teodosije i bratstvo su se preselili u Raču kod Bajine Bašte i pridružili čuvenim račanskim prepisivačima.

– Tražićemo da nam se iz Šafarikove zbirke iz Praga vrati i prva knjiga štampana u Srbiji – obećavali su crkveni velikodostojnici.

Istu priču o naporima da se knjiga vrati u postojbinu pronosile su i prethodne užičke vlasti. Sve do ove, koja o ideji o povratku Rujanskog četvorojevanđelja „ne zna ništa“.

– Rujansko četvorojevanđelje je bogoslužbena knjiga, evanđelistar, koji oslikava nasleđe 16. veka. Posmatrano u produkciji srpskih štamparija, jer Rujno nije izolovano i može se smatrati delom porodice štamparija koje su tada postojale, to pokazuje vitalnost srpske kulture koja se apsolutno uklopila u evropske tokove produkcije knjiga putem štampanih ploča, koja nadilazi srednjovekovno prepisivanje i mukotrpnije prenošenje pisane reči. Postoje naučne studije koje govore da je Rujansko četvorojevanđelje saželo i prethodne tradicije koje je SPC baštinila, a to je staž jedne autokefalne crkve koja ima svoje jezičko i liturgijsko nasleđe – kaže za „Blic“ Radovan Pilipović, direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve.

Mesto gde se nalazio jedini manastir na teritoriji Užica osamdesetih godina prošlog veka je potopilo jezero Vrutci. Na inicijativu Eparhije žičke, svetinja je obnovljena pre deceniju na brdu iznad jezera i u nju su uzidani sačuvani ostaci starog hrama. Novi manastir i novo ime – umesto Rujno, sada se zove Rujan.

Blic

You may also like...